Language/Serbian/Grammar/Verbs:-Participles/kk

Серб → Грамматика → 0-ден A1-ге Курс → Етістіктер: Партциптер

Кіріспе

Серб тілінде грамматиканың негіздерін түсіну, әсіресе етістіктердің формалары мен олардың қолданылуы, тілді меңгерудің өте маңызды бөлігі болып табылады. Бұл сабақта біз "партциптер" деп аталатын етістік формаларына назар аударамыз. Партциптер етістіктердің ерекше формалары болып, оларды сөйлемдерде әртүрлі жағдайларда қолдануға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, олар семантикалық байлықты, яғни сөйлеу мен жазудағы мән-мағынаны арттырады.

Біздің мақсатымыз - серб тіліндегі партциптерді түсіну, олардың құрылымын, қолдану тәсілдерін және мысалдарын көрсету. Сабақтың құрылымы мынадай:

Партциптер дегеніміз не?

Партциптер - бұл етістіктердің ерекше формалары, олар етістіктің белгісін сақтай отырып, зат есімдер немесе сын есімдер сияқты қызмет атқара алады. Серб тілінде екі негізгі түрі бар: партциптер активті және партциптер пассивті.

Активті партциптер

Активті партциптер - бұл етістіктің әрекетін көрсететін формалар. Олардың құрылымы, әдетте, етістіктің негізіне "-ći" немесе "-ći" қосымшасын қосу арқылы пайда болады. Мысалы:

Серб	Дыбыстау	Қазақ
радити	ра́дити	жұмыс істейтін
говорити	говори́ти	сөйлейтін
читати	чита́ти	оқитын
писати	писа́ти	жазатын
учити	учи́ти	үйрететін

Пассивті партциптер

Пассивті партциптер - бұл етістіктің әрекетінің объектісіне бағытталған формалар. Олар көбінесе "-ен" немесе "-ан" қосымшаларын қабылдайды. Мысалы:

Серб	Дыбыстау	Қазақ
рађен	ра́ђен	туған
написан	написа́н	жазылған
прочитан	прочита́н	оқылған
учен	уче́н	үйренілген
завршен	заврше́н	аяқталған

Партциптердің қолданылуы

Партциптер сөйлемдерде әртүрлі контекстерде қолданыла алады. Олар зат есімдер мен сын есімдер сияқты қызмет атқара алады, бірақ өздерінің етістік табиғатын да сақтайды.

Мысалдар

Партциптердің қолданылуын түсіну үшін, келесі 20 мысалды қарастырайық:

Серб	Дыбыстау	Қазақ
Читајући књигу, учим нове речи.	чита́јући књигу, учи́м нове ре́чи.	Кітап оқып отырып, жаңа сөздер үйренемін.
Песма написана од стране познатог аутора.	пе́сма написа́на од стране позна́тог ауторa.	Ән танымал автордың жазғаны.
Радећи на пројекту, добио сам много искуства.	раде́ћи на пројекту, добио сам мно́го иску́ства.	Жобада жұмыс істеп жүріп, көп тәжірибе алдым.
Снимајући филм, упознали смо многе уметнике.	снима́јући филм, упознала́мo мно́ге уметни́ке.	Фильм түсіріп жүріп, көптеген өнер адамдарымен таныстық.
Играјући фудбал, многи се друже.	игра́јући фудбал, многи се дру́же.	Футбол ойнап жүргендер көп достасады.
Кућа је завршена на време.	ку́ћа је заврше́на на време.	Үй уақытында аяқталды.
Деца су учена од стране најбољих наставника.	де́ца су уче́на од стране на́јбољих настава́ка.	Балалар ең жақсы мұғалімдерден үйретілді.
Нови закон је написан у простом језику.	но́ви закон је написа́н у про́стом језику.	Жаңа заң қарапайым тілде жазылған.
Књига прочитана од стране свих студената.	књига прочита́на од стране свих студе́ната.	Кітап барлық студенттермен оқылды.
Песма је рађена у студију.	пе́сма је рађена у студију.	Ән студияда жазылды.
Студенти су писали радове.	студе́нти су писа́ли ра́дове.	Студенттер жұмыстарын жазды.
Читам књигу написану од стране мог омиљеног аутора.	чита́м књигу написа́ну од стране мог о́миљеног аутора.	Мен сүйікті авторымның жазған кітабын оқимын.
Ја сам завршио пројекат.	я сам завршио пројекат.	Мен жобаны аяқтадым.
Снежана је упознала многе људе радећи у компанији.	Снежана је упознала многе људе радећи у компанији.	Снежана компанияда жұмыс істеп жүріп көптеген адамдармен танысты.
Он је прочитао књигу.	он је прочитао књигу.	Ол кітапты оқыды.
Храна је припремљена на време.	храна је припремљена на време.	Ас үй уақытында дайындалды.
Сви учесници су учествовали у догађају.	сви учесници су учествовали у догађају.	Барлық қатысушылар шараға қатысты.
Филм је гледан од стране многих људи.	филм је гледан од стране многи́х људи.	Фильм көптеген адамдармен көрілді.
Вечера је припремљена од стране моје мајке.	вечера је припремљена од стране моје мајке.	Кешкі ас анаммен дайындалды.
Они су завршили своје задатке.	они су завршили своје задатке.	Олар өз тапсырмаларын аяқтады.
Кућа је била украшена за празник.	кућа је била украше́на за празник.	Үй мерекеге безендірілді.

Партциптермен жұмыс жасау

Сабақтың соңында, оқушылар өз білімдерін тексеру үшін 10 жаттығуларды орындауы керек. Төменде жаттығулар мен олардың шешімдері көрсетілген:

Жаттығулар

1. Активті партциптерді табыңыз:

• "Он _________ (радити) на пројекту."

• "Студенти _________ (читати) књиге."

• "Она _________ (играти) фудбал."

• "Ми _________ (говорити) о музици."

• "Деца _________ (учити) нове речи."

2. Пассивті партциптерді табыңыз:

• "Књига је _________ (написати) од стране аутора."

• "Пројекат је _________ (завршити) на време."

• "Домаћи задатак је _________ (учити) од стране студента."

• "Филм је _________ (гледати) од многих људи."

• "Песма је _________ (извести) у концерту."

3. Сөйлемдерді толықтырыңыз:

• "Кућа је _________ (радити) у лето."

• "Ја сам _________ (писати) књигу."

• "Они су _________ (играти) у парку."

• "Ми смо _________ (учити) сербски."

• "Деца су _________ (читати) нове књиге."

4. Сөйлемдерді аударыңыз:

• "Кітап оқыған балалар."

• "Фильм көрген дос."

• "Жұмыс істеп жүрген адамдар."

• "Тамақ дайындалған."

• "Ән айтқан әнші."

5. Сөйлемдерді өзгертіңіз:

• "Они играју фудбал." → "Фудбал ________ (играти) од њих."

• "Студенти пишу рад." → "Рад ________ (писати) од студената."

• "Она чита књигу." → "Књига ________ (читати) од ње."

• "Он завршава пројекат." → "Пројекат ________ (завршити) од њега."

• "Ми говоримо о музици." → "Музика ________ (говорити) од нас."

6. Көпше формаларын жазыңыз:

• "радити" → _________

• "говорити" → _________

• "читати" → _________

• "писати" → _________

• "учити" → _________

7. Сөздердің формаларын сәйкестендіріңіз:

• "написан" - _________

• "завршен" - _________

• "прочитан" - _________

• "учен" - _________

• "рађен" - _________

8. Сөйлемдерді салыстырыңыз:

• "Они су написали књигу."

• "Књига је написана од њих."

• "Они су радили на пројекту."

• "Пројекат је завршен од њих."

9. Жаңа сөйлемдерді құрыңыз:

• "Мен _________ (играть) шахмат."

• "Ол _________ (писати) e-mail."

• "Сен _________ (читати) књигу."

• "Біз _________ (учити) нове речи."

10. Сөйлемдерді аударыңыз:

• "Кітап жазылған."

• "Фильм қаралған."

• "Тамақ дайындалған."

• "Ән айтылған."

• "Жұмыс аяқталған."

Шешімдер

1. Жауаптар:

• Он ради на пројекту.

• Студенти читају књигу.

• Она игра фудбал.

• Ми говоримо о музици.

• Деца уче нове речи.

2. Жауаптар:

• Књига је написана од стране аутора.

• Пројекат је завршен на време.

• Домаћи задатак је учен од стране студента.

• Филм је гледан од многих људи.

• Песма је изведена у концерту.

3. Жауаптар:

• Кућа је радила у лето.

• Ја сам писала књигу.

• Они су играли у парку.

• Ми смо учили сербски.

• Деца су читала нове књиге.

4. Жауаптар:

• Кітап оқыған балалар.

• Фильм көрген дос.

• Жұмыс істеп жүрген адамдар.

• Тамақ дайындалған.

• Ән айтқан әнші.

5. Жауаптар:

• Фудбал играју од њих.

• Рад пише од студената.

• Књига чита од ње.

• Пројекат завршава од њега.

• Музика говори од нас.

6. Жауаптар:

• радити → радим

• говорити → говорим

• читати → читам

• писати → пишем

• учити → учим

7. Жауаптар:

• "написан" - "написати"

• "завршен" - "завршити"

• "прочитан" - "прочитати"

• "учен" - "учити"

• "рађен" - "радити"

8. Жауаптар:

• "Они су написали књигу."

• "Књига је написана од њих."

• "Они су радили на пројекту."

• "Пројекат је завршен од њих."

9. Жауаптар:

• "Мен шахмат ойнаймын."

• "Ол e-mail жазады."

• "Сен кітап оқисың."

• "Біз жаңа сөздер үйренеміз."

10. Жауаптар:

• "Кітап жазылған."

• "Фильм қаралған."

• "Тамақ дайындалған."

• "Ән айтылған."

• "Жұмыс аяқталған."

Serbian Course - A1-ға дейінгі 0

• Курстық танымдық

  ---

Серб тілінің грамматикасына кірісу

• Сөздер: жыныс және сан
• Падалар: Іздеушілік және лақытып
• Мысал құдіреттері: Тұйықтаулар
• Көрсеткіш уақыты: Мысалдар
• Әлдеқашан өткен уақыт: Мысалдар

  ---

Серб тілінің лексикологиясына кірісу

• Саламлау және танису
• Нөмірлер және сан анықтау
• Тағамдар және ішкі ыдыс
• Отбасы және ауқаттар
• Жүгіру және бағыт

  ---

Серб күлііне кірісу

• Дәстүрлі серб музыкасы
• Дінді жазбалар
• Ұлттық танцылар
• Серб кінематографы
• Тағамдар жетілдіруі

  ---

Мысал құдіреттері: Өзінше мысал құдіреттері

• Келесі уақыт: Мысалдар
• Мұғалімделушілер: Салыстыру мен ең артық
• Ұялысы: Мысалдар

  ---

Сауда

• Киімдер мен аксессуарлар
• Дүкен жайлы
• Банк және ақша

  ---

Спорт және демалыс

• Сербияда футбол
• Қысқа мерекелер
• Музыкалық дағдарлар

  ---

Мұғалімделушілер: Жол алдындағы мұғалімделушілер

• Уақыт: Толықтыруға және толықтырусыз
• Уақыт: Көзінен өту командасы

  ---

Жұмыс және профессиялар

• Қаладагы орындар
• Білім және жетістік

  ---

Әдебиет және әңгіме

• Ортағалық серб әдебиеті
• Қазіргі серб сөз мактанушыларының поэзиясы

  ---

Уақыт: Шартты уақыт

• Уақыт: Қатысушылар
• Уақыт: Нәтижелер

  ---

Мәдиә және медиа

• Кино және театр
• Музыка және көркемдер

  ---

Сән және көркем қалайды

• Танымал серб суретшілері
• Қазіргі серб өнері

Басқа сабақтар

• 0-А1 курсы → Грамматика → Өткен уақыт: шығармалар
• 0-А1 Курсы → Грамматика → Атаулар: Жеке Атаулар
• Курс 0 до A1 → Грамматика → Глаголы: Будущее время
• 0 to A1 Course
• 0-А1 курстары → Грамматика → Өзін-өзіне сөйлеу ережелері
• Курс 0 до A1 → Грамматика → Глаголы: повелительное наклонение
• 0-А1 курстары → Грамматика → Мындай мазмұны: Номинатив және Аккузатив
• 0-А1 курсы → Грамматика → Толық иә жалғыз етістіктер: грамматикалық түсінік
• 0-А1 Курстары → Грамматика → Сипаттамалар: Тарымдылық және ең үлкендік
• 0-А1 курсы → Грамматика → Сан есім: жыныс мен сан
• 0-ден A1-ге дейінгі курстар → Грамматика → Қазіргі уақыттық шақ