Language/Czech/Grammar/Introduction-to-Verbs/kk

Чех → Грамматика → 0-ден A1-ге дейінгі курс → Өсулдерге кіріспе

Кіріспе

Чех тілінде өсулдер (яғни, етістіктер) – сөйлемдердің негізгі элементтерінің бірі. Олар біздің ойымызды, сезімімізді және іс-әрекеттерімізді білдіреді. Чех тілінде етістіктерді дұрыс қолдану, сөйлемдердің түсінікті, дұрыс және мәнді болуына көмектеседі. Бүгінгі сабақта біз чех етістіктерінің негіздерімен танысатын боламыз, етістіктерді қалай жіктеуге болатынын үйренеміз.

Сабақ құрылымы:

• Етістіктердің анықтамасы

• Етістіктердің түрлері

• Қазіргі уақыттағы етістіктердің жіктелуі

• Мысалдар

• Жаттығулар

Етістіктердің анықтамасы

Етістік – бұл іс-әрекетті, жағдайды, немесе өзгерісті білдіретін сөз. Чех тілінде етістіктер көп түрлі және олар сөйлемнің мәнін өзгерте алады. Мысалы, "жүгіру" мен "жүгіруді тоқтату" етістіктері мүлдем басқа мағыналарға ие.

Етістіктердің түрлері

Чех тілінде етістіктер негізінен келесі екі түрге бөлінеді:

• Активация етістіктері: Бұл етістіктер іс-әрекетті білдіреді. Мысалы, "жүгіру", "жазу", "оқу".

• Статикалық етістіктер: Бұл етістіктер жағдайды немесе күйді білдіреді. Мысалы, "болу", "тұру", "көріну".

Қазіргі уақыттағы етістіктердің жіктелуі

Чех тілінде етістіктердің жекеше және көпше формалары бар. Олар үшін үш түрлі тұлға бар: бірінші, екінші, және үшінші. Мысалы:

Чех	Орындалу	Қазақ
já běhám	1. тұлға, жекеше	мен жүгіремін
ty běháš	2. тұлға, жекеше	сен жүгіресің
on/ona/ono běhá	3. тұлға, жекеше	ол жүгіреді
my běháme	1. тұлға, көпше	біз жүгіреміз
vy běháte	2. тұлға, көпше	сендер жүгіресіздер
oni běhají	3. тұлға, көпше	олар жүгіреді

Етістіктердің негізі – бұл етістіктің түбірі, ал қосымша формалар – бұл етістіктің формасын өзгерту арқылы пайда болады.

Мысалдар

Чех етістіктерінің қолданылу мысалдары:

Чех	Орындалу	Қазақ
já jím	1. тұлға, жекеше	мен жеймін
ty čteš	2. тұлға, жекеше	сен оқисың
ona hraje	3. тұлға, жекеше	ол ойнайды
my pracujeme	1. тұлға, көпше	біз жұмыс істейміз
vy zpíváte	2. тұлға, көпше	сендер ән айтасыздар
oni spí	3. тұлға, көпше	олар ұйықтайды

Жаттығулар

1. Келесі сөйлемдерді чех тілінде дұрыс етістік формасымен толтырыңыз:

1. Já _____ (číst) knihu. (мен кітап оқимын.)

2. Ty _____ (hrát) fotbal. (сен футбол ойнайсың.)

3. On _____ (jít) do školy. (ол мектепке барады.)

4. My _____ (mít) psa. (біз итіміз бар.)

5. Oni _____ (být) šťastní. (олар бақытты.)

Шешімдер:

1. čtu

2. hraješ

3. jde

4. máme

5. jsou

2. Сөйлемдермен жұмыс жасаңыз. Төмендегі етістіктердің формаларын өзгертіңіз:

• jít (барады)

• jíst (жейді)

• spát (ұйықтайды)

Шешімдер:

1. já jdu, ty jdeš, on jde, my jdeme, vy jdete, oni jdou

2. já jím, ty jíš, on jí, my jíme, vy jíte, oni jedí

3. já spím, ty spíš, on spí, my spíme, vy spíte, oni spí

3. Сөйлемдерді толықтырыңыз:

• Můj bratr _____ (hrát) na klavír.

• Moje sestra _____ (být) studentka.

• My _____ (mít) nový dům.

Шешімдер:

1. hraje

2. je

3. máme

4. Келесі сөздерден сөйлемдер жасаңыз:

• číst, kniha

• psát, dopis

• hrát, fotbal

Шешімдер:

1. Já čtu knihu. (Мен кітап оқимын.)

2. Já píšu dopis. (Мен хат жазамын.)

3. Já hraju fotbal. (Мен футбол ойнаймын.)

5. Сөздерді дұрыс формалармен толтырыңыз:

• já _____ (být) šťastný.

• ty _____ (mít) dobré známky.

• oni _____ (jít) na procházku.

Шешімдер:

1. jsem

2. máš

3. jdou

6. Сөйлемдерді чех тілінде дұрыс жазыңыз:

• Мен жатамын. (já _____ (spát))

• Сен тамақ жейсің. (ty _____ (jíst))

• Ол бүгін мектепке барады. (on _____ (jít))

Шешімдер:

1. já spím

2. ty jíš

3. on jde

7. Сөйлемдерді толықтырыңыз:

• Мы _____ (pracovat) v kanceláři.

• Я _____ (malovat) obraz.

• Ты _____ (pít) vodu.

Шешімдер:

1. pracujeme

2. maluji

3. piješ

8. Келесі етістіктерді конъюгациялаңыз:

• učit (үйрету)

• dělat (істеу)

• koupit (сатып алу)

Шешімдер:

1. já učím, ty učíš, on učí, my učíme, vy učíte, oni učí

2. já dělám, ty děláš, on dělá, my děláme, vy děláte, oni dělají

3. já koupím, ty koupíš, on koupí, my koupíme, vy koupíte, oni koupí

9. Сөйлемдерді дұрыс толықтырыңыз:

• Мені _____ (potkat) на ulici.

• Олар _____ (běžet) do parku.

• Сен _____ (vidět) moji kočku.

Шешімдер:

1. potkal

2. běží

3. vidíš

10. Сөйлемдерді құрастырыңыз:

• мен, кітап, оқимын

• сен, музыка, тыңдайсың

• олар, кино, көреді

Шешімдер:

1. Já čtu knihu. (Мен кітап оқимын.)

2. Ty posloucháš hudbu. (Сен музыка тыңдайсың.)

3. Oni se dívají na film. (Олар кино көреді.)

Czech Курстының 0-тен A1-ге дейіндірілуі туралы мазмұны

• Курстық таным

  ---

Алфавит және оңайлау

• Сөйлемдік әріптер
• Тындаушылар
• Тоны мен әріптердің арнайы нысандары

  ---

Сөйлемдер және тұқымдар

• Тұқым шығаруға кіріс
• Жеке тұқымдар
• Көрсеткіш тұқымдар
• Ішкі тұқымдар

  ---

Өсулдер

• Сөйлем жасауға кіріс
• Қазіргі уақыттағы өсулдер
• Өткен уақыттық өсулдер
• Келесі өсулдер

  ---

Ұқсас септіктер мен баяндамалар

• Ұқсас септіктерге кіріс
• Баяндамалардың танысуы
• Салыстырулық мен ең үлкендіктіктердің формалары

  ---

Сәлемдесу және танысу

• Сәлемдесу және ұзаққарай жиғылу
• Ақпарат сұрау және беру
• Кішкентай сөйлеу және ұнату немесе ұнамауы туралы айту

  ---

Ресторанда

• Тамақ тапсыру
• Есеп беру және Типтілік
• Тағам аспаптық көрсеткіштері

  ---

Кез-келген күнделікті өмір

• Сауда жасау
• Көлік
• Денсаулық және тірі болмау

  ---

Қазіргі заман сияқты тарих және мәдениет

• Тарих және чех территориясы
• Кезеңдер және мерекелер
• Чех кухнесі

  ---

Санат және қалыптар

• Чех әдебиеті
• Сәулетшек және тарихи аймаққа сипатталған ой-қоңыздар
• Чех фильмдері мен музыкасы