Language/Turkish/Grammar/Participles/kk

Түрік → Грамматика → 0-ден A1-ге дейінгі курс → Есімшілер

Кіріспе

Түрік тіліндегі грамматиканың маңызды аспектілерінің бірі – есімшілер. Бұл сабақта біз есімшілердің формаларын және олардың қолданылуын тереңірек зерттейміз. Есімшілер – етістіктің қасиеттерін сақтайтын, бірақ есімдіктердің функциясын атқаратын сөздер. Олар сөйлемдерде маңызды орын алады, себебі олар іс-әрекетті сипаттайды және ақпаратты нақтылайды. Болашақта түрік тілінде сөйлескенде, сіз есімшілерді дұрыс қолданып, сөйлемдерді байыта аласыз.

Сабақтың құрылымы:

• Есімшілердің анықтамасы

• Түрлері мен формалары

• Мысалдар

• Жаттығулар

Есімшілердің анықтамасы

Есімшілер – етістіктердің бір түрі, олар іс-әрекетті сипаттайды. Түрік тілінде үш негізгі түрі бар:

• Сапалық есімшілер (Sıfat-fiil): Олардың көмегімен заттардың немесе адамдардың қасиеттері мен жағдайлары анықталады.

• Жұмсалмалы есімшілер (Zarf-fiil): Олар іс-әрекеттің қалай, қашан, қайда екенін көрсетеді.

• Кейінгі есімшілер (Geçmiş zaman fiili): Олар өткен шақтағы іс-әрекетті білдіреді.

Түрлері мен формалары

Есімшілердің түрлері мен формаларының мысалдарын қарастырайық. Мысалдар арқылы оларды жақсы түсінуге болады.

Түрік	Дыбыстық жазу	Қазақша
yazan	[jazan]	жазушы
koşan	[koʃan]	жүгіріп жүрген
okuyan	[okujan]	оқушы
giden	[ɡiden]	кетіп бара жатқан
sevinçli	[sevinʧli]	қуанышты
çalışkan	[ʧalıʃkan]	еңбекқор
düşünceli	[dyʃünʧeli]	ойлы
güzel	[ɡyzel]	әдемі
bekleyen	[bekleyen]	күтіп тұрған
düşünen	[dyʃunen]	ойлап тұрған

Есімшілердің формалары – оларды сөйлемде қолдану тәсілі. Түрік тілінде есімшілердің үш негізгі формасы бар:

• -an: бұл форма іс-әрекеттің жалғастығын білдіреді.

• -en: бұл форма іс-әрекеттің орындалып жатқанын көрсетеді.

• -miş: бұл форма өткен шақтағы іс-әрекетті білдіреді.

Мысалдар

Енді есімшілердің сөйлемдердегі қолданылуына назар аударайық. Мысалдар арқылы олардың контекстте қалай жұмыс істейтінін түсінеміз.

Түрік	Дыбыстық жазу	Қазақша
Kitap okuyan kız	[kitap okuyan kɯz]	Кітап оқып отырған қыз
Koşan çocuk	[koʃan tʃodʒuk]	Жүгіріп жүрген бала
Düşünen adam	[dyʃünen adam]	Ойлап отырған адам
Giden araba	[ɡiden araba]	Кетіп бара жатқан көлік
Çalışkan öğrenci	[ʧalıʃkan øːrɛndʒi]	Еңбекқор студент
Güzel ev	[ɡyzel ɛv]	Әдемі үй
Bekleyen arkadaş	[bekleyen ʔaɾkaˈdaʃ]	Күтіп тұрған дос
Sevinçli haber	[sevinʧli hɑˈbɛɾ]	Қуанышты хабар
Düşünen kadın	[dyʃünen kɑdɨn]	Ойлап отырған әйел
Yazılan kitap	[jazɨlan kɨtap]	Жазылған кітап

Жаттығулар

Енді сіздерге есімшілерді қолдану бойынша бірнеше жаттығулар ұсынамыз. Бұл жаттығулар сіздерге үйренгендеріңізді практикада қолдануға мүмкіндік береді.

1. Төмендегі сөздерге есімшілер қосыңыз:

• koş (жүгіру) → ______

• yaz (жазу) → ______

• düşün (ойлау) → ______

2. Сөйлемдерді толықтырыңыз:

• Kitap ______ (okuma) çocuk kütüphanede oturuyor.

• Giden ______ (araba) çok hızlı.

• Düşünen ______ (adam) çok zekі.

3. Сөйлемдерді аударыңыз:

• The girl reading is my sister.

• The car that is going is red.

• The busy student is studying.

4. Төмендегі сөйлемдерді есімшілермен өзгертіңіз:

• Kız kitap okuyor. → ______

• Adam koşuyor. → ______

• Çocuk oyun oynuyor. → ______

5. Сөздерді сәйкестендіріңіз:

• Yazan → ______

• Koşan → ______

• Düşünen → ______

• Güzel → ______

Жауаптар:

1. koşan, yazan, düşünen

2. Kitap okuyan çocuk kütüphanеде oturuyor. Giden araba өте жылдам. Дұшындап отырған адам өте ақылды.

3. Оқып отырған қыз менің әпкем. Кетіп бара жатқан көлік қызыл. Тығыз студент оқып жатыр.

4. Кітап оқып отырған қыз. Жүгіріп жүрген адам. Ойын ойнап жүрген бала.

5. Yazan → жазушы, Koşan → жүгіріп жүрген, Düşünen → ойлап отырған, Güzel → әдемі.

Сабақтағы материалдарды жақсы меңгеру үшін, жаттығуларды орындау өте маңызды. Есімшілерді дұрыс қолдану сіздің түрік тіліндегі сөйлеуіңізді байытады. Жаттығуларды орындап, нәтижелеріңізді тексеріңіз!

Тіліктілер кестесі - Түрік тілі курсы - 0-А1

• Курстық тақырыптар

  ---

Түрік әліпбиі

• Үндіктер мен қос арнайылар
• Тышқы тілдерден аударма

---

Негізгі грамматика

• Есімдер
• Етістіктер
• Сипаттамалар
• Есімшілер

  ---

Қиын грамматика

• Көрсеткіштер
• Қатысты етістіктер
• Шартты етістіктер

  ---

Күнделікті сөздер

• Сәлемдесу
• Бағдарлама қалыптасқанға қашанша
• Тамақ және ішім
• Сауда жасау

  ---

Сандар мен уақыт

• Есептік сандар
• Көрсеткіштік сандар
• Уақыт

  ---

Түріктік мәдениет

• Тарих және еңбек
• Традициялар мен әдеттер
• Ас қоңыраушылық
• Әдебиет және тойлар

  ---

Көрсетілімді күнделік

• Қонақтық мекенжай
• Отбасы және отын-ауыз
• Діни
• Жол тасымалы және саяхат

Басқа сабақтар

• 0-ден A1-ге дейінгі курстар → Грамматика → Тышқы және ішкі қатарлары
• 0-ден А1-ге дейінгі курстар → Тіл грамматикасы → Төртіліктер
• 0 to A1 Course → Grammar → Nouns
• 0-ден A1 дейінгі курстар → Грамматика → Сөйлемдер
• 0 to A1 Course → Grammar → Pronunciation
• Complete 0 to A1 Курсі → Грамматика → Ешімдіктер
• 0-ден A1-ге дейінгі курстар → Грамматика → Әрекетке байланысты сөйлемдер
• 0 to A1 Course
• Курс 0 до A1 → Грамматика → Прилагательные