Language/Ancient-greek-to-1453/Culture/Status-of-women-in-Ancient-Greece

Η θέση και ο ρόλος της γυναίκας στην Αρχαία Ελλάδα ( La femme dans la Grèce antique).

Η θέση και ο ρόλος της γυναίκας στο κοινωνικό σύνολο, πέρασε από διάφορα επίπεδα και είναι πρόσφατοι οι αγώνες που έδωσε το γυναικείο φύλλο για την εξίσωση του με τους άνδρες.Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν θα μελετήσουμε τη ζωή και το  ρόλο της γυναίκας στην Αρχαία Ελλάδα, εξετάζοντας  τη θέση που αυτή  κατείχε  σε δυο  βασικά

κυρίαρχες κοινωνίες της Κλασικής Εποχής : στην Αρχαία Αθήνα και την Αρχαία  Σπάρτη , μιας και το υλικό από ιστορικές πηγές που διαθέτουμε  ανάγεται σ’εκείνη την εποχή.

Αθήνα ( Athènes ).

 Η Αθήνα για περισσότερο από δυο αιώνες αποτελούσε κυρίαρχη στρατιωτική και πολιτική δύναμη στον ελλαδικό χώρο με αποτέλεσμα να έχουμε

 μια πλήρη εικόνα της ζωής της γυναίκας την εποχή εκείνη.

Στην Κλασική Αθήνα, ο δήμος των πολιτών χωρίζονταν σε διάφορες κοινωνικές τάξεις μέσα από τις οποίες καθορίζονταν και η θέση της γυναίκας στην αθηναϊκή κοινωνία.

Είναι άλλωστε γνωστό, ότι ο πληθυσμός της Αττικής δεν αποτελούνταν εξολοκλήρου από Αθηναίους πολίτες αλλά και από δούλους (αιχμάλωτοι πολέμου),

καθώς και από μετοίκους (κάτοικοι άλλων πόλεων που δεν ήταν Αθηναίοι πολίτες). Έτσι κατ' επέκταση και ο γυναικείος πληθυσμός σε κάθε μια από αυτές τις κατηγορίες 

κατείχε  την δική της  ξεχωριστή θέση στην αθηναϊκή κοινωνία.

Η Αθηναία, δηλαδή η κόρη του Αθηναίου πολίτη, η γυναίκα που θα γινόταν σύζυγος Αθηναίου ,μεγάλωνε με τη φροντίδα μιας τροφού

και περνούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου της στα γυναικεία διαμερίσματα, την πεμπτουσία του γυναικείου χώρου, όπου συνήθως οι μητέρες

μεγάλωναν τα παιδιά τους και ασχολούνταν με την υφαντική.

Ήταν αρκετά δύσκολο να αποκτήσει την ανεξαρτησία της και παρέμενε πάντοτε υπό την κηδεμονία του πατέρα της ή του νόμιμου κηδεμόνα της,

του ''κυρίου'' της όπως λεγόταν και δεν είχε  πολιτικά δικαιώματα. Ωστόσο, η ενασχόληση της γυναίκας στην πραγματικότητα ήταν η διεύθυνση

όλων των πρακτικών ζητημάτων του νοικοκυριού όπως τονίστηκε από τον Ησίοδο, ενώ αρκετούς αιώνες αργότερα ο Αριστοτέλης και ο Ξενοφών

θεώρησαν το γάμο εμπορική συμφωνία.

Ήταν λοιπόν υπεύθυνη να παραλαμβάνει τα προϊόντα που έφταναν στο σπίτι,  να ξεχωρίζει αυτά της άμεσης κατανάλωσης από εκείνα της αποθήκευσης

και να φροντίζει για τη σωστή διαχείρησή τους με βάση τον ετήσιο προϋπολογισμό του οίκου.

Επίσης, μεριμνούσε τόσο για την παραγωγή των ενδυμάτων από τις υφαντικές ύλες (έριο, βαμβάκι) που είχε ανάγκη ο οίκος,

όσο και για την παραγωγή του ψωμιού από τα σιτηρά. Παρατηρείται λοιπόν ότι, αν και οι δραστηριότητες των γυναικών περιορίζονταν στον οίκο,

οι ευθύνες τους μέσα σ' αυτόν ήταν μεγάλες.

Ακόμα και μετά τον γάμο -που πρέπει να επισημανθεί ότι δεν απαιτούσε τη συγκατάθεσή της- ήταν ένα είδος διακανονισμού,

δηλαδή μια προφορική υπόσχεση ανάμεσα στον νόμιμο κηδεμόνα και τον μελλοντικό της σύζυγο.

Τα μόνα της αποκτήματα ήταν τα ενδύματα και τα κοσμήματά της.Η κηδεμονία της μετατοπιζόταν από τον πατέρα στον σύζυγο της

και αν αυτός αργότερα πέθαινε , κηδεμόνας της καθοριζόταν ο γιος της ή ο πιο κοντινός της συγγενής (π.χ. αδερφός).

Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι η Αθηναία ήταν συνεχώς κάτω από την εποπτεία κάποιου άνδρα ο οποίος μεταξύ άλλων διαχειριζόταν και την περιουσία της.

Σε περίπτωση θανάτου του συζύγου η προίκα της θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για ένα δεύτερο γάμο ενώ αν είχε παιδιά

θα μπορούσε να μένει στο σπίτι του άνδρα της και η προίκα της παραχωρούνταν στα παιδιά της .

Η Αθηναία λοιπόν δεν είχε την δυνατότητα να ενεργήσει σαν ενήλικη και να πάρει αποφάσεις για το τρόπο ζωής της ,αφού όπως όριζε ο νόμος

 θα είχε σε όλη την διάρκεια της ζωής ένα κηδεμόνα. Στην μόνη περίπτωση που μπορούσε να επέμβει ήταν στην ακύρωση του γάμου της.

Αυτή η δυνατότητα, ήταν η μόνη μορφή ανεξαρτησία που κατείχε η Αθηναία μιας και δεν μπορούσε να έχει καμιά άλλη συμμετοχή σε πολιτικές δραστηριότητες.

 Άλλωστε, όπως είναι γνωστό, ο ρόλος της ως νόμιμη σύζυγος Αθηναίου πολίτη περιοριζόταν στην γέννηση και σωστή ανατροφή των παιδιών

 για την συνέχιση της οικογένειας και στην διαχείριση (αλλά όχι οικονομική) του οίκου της. Η γυναίκα δεν συμμετείχε στην κοινωνική ζωή

 και στη διασκέδαση του άνδρα της και δεν γνώριζε τους φίλους του.

Όπου συγκεντρώνονταν οι άνδρες, οι γυναίκες δεν παρουσιάζονταν. Στα συμπόσια, όπου οι άνδρες παραδίδονταν στις αγκαλιές των εταίρων

και των αυλητρίδων, η παρουσία τους ήταν αδιανόητη.

Σπάρτη ( Sparte ).

Οι εξαιρέσεις έρχονται από τη Σπάρτη. Οι γυναίκες της Σπάρτης τύγχαναν διαφορετικής αντιμετώπισης από τις Αθηναίες.

Σε καμία Ελληνική πόλη στην αρχαία Ελλάδα οι γυναίκες δεν απολάμβαναν την ελευθερία και κοινωνική θέση όπως οι Σπαρτιάτισσες.

 Μόνο στη Σπάρτη οι γυναίκες διέθεταν οικονομική δύναμη και επιρροή. Λόγω δε της ολιγανθρωπίας που αντιμετώπιζαν οι Σπαρτιάτες,

 η μητρότητα καταλάμβανε εξέχουσα σημασία.

Ειδικά σε ό,τι αφορά τη Σπάρτη οι γυναίκες «ξέφυγαν πραγματικά από την πατρική η συζυγική κηδεμονία», παίζοντας μάλιστα ενεργητικό

ρόλο στην κοινωνική και πολιτική σκηνή.Η εκπαίδευση των γυναικών και τα ιδιαίτερα ήθη επέβαλλαν μια διαφορετική πρακτική.

Τα κορίτσια ασχολούνταν με τον αθλητισμό και ελάμβαναν δημόσια εκπαίδευση εν αντιθέσει με άλλες πόλεις, όπου οι περισσότερες γυναίκες ήταν τελείως αγράμματες.

Η ελευθερία και κοινωνική υπόσταση των Σπαρτιατισσών άρχιζε από την γέννησή τους.

Οι νόμοι της Σπάρτης απαιτούσαν τα θηλυκά βρέφη και παιδιά να έχουν την ίδια φροντίδα και ανατροφή, όπως τα αρσενικά.  

Επιπλέον όπως και τα αδέλφια τους, τα κορίτσια στην Σπάρτη παρακολουθούσαν δημόσιο σχολείο, αν και για μικρότερο χρονικό διάστημα από  τα αγόρια.

Η κατάλληλη ηλικία γάμου για μια Σπαρτιάτισσα ήταν γύρω στα είκοσι έτη -και μάλιστα χωρίς να δώσει προίκα- , γεγονός που σήμαινε ότι είχε ολοκληρώσει

 βιολογικά την ανάπτυξή της, σε αντίθεση με τη γυναίκα των Αθηνών που παντρευόταν στην εφηβεία.

 Εξάλλου, εξαιτίας του οξυμένου δημογραφικού προβλήματος της Σπάρτης,οποιοσδήποτε Λακεδαιμόνιος μπορούσε να ενωθεί ερωτικά με μια Σπαρτιάτισσα

 με στόχο την παιδοποιία, αρκεί ο πατέρας ή και ο σύζυγός της να ήταν εκ των προτέρων σύμφωνοι.

Έτσι λειτούργησε και ο θεσμός της πολυανδρίας, η θέσπιση της οποίας αποδίδεται στον ίδιο τον θρυλικό νομοθέτη Λυκούργο.

 Όμως, η κοινωνική θέση της γυναίκας στη Σπάρτη δεν ήταν περιορισμένη όπως στην Αθήνα.

Επειδή οι άρρενες πολίτες της Σπάρτης ήταν υποχρεωμένοι να αφιερώνουν τη ζωή τους στις στρατιωτικές και άλλες μορφές της δημόσιας υπηρεσίας,

οι γυναίκες της Σπάρτης φρόντιζαν τα κτήματα των συζύγων τους. Αυτό σήμαινε ότι οι Σπαρτιάτισσες έλεγχαν τον οικογενειακό πλούτο και στην πραγματικότητα,

το σύνολο της αγροτικής οικονομίας.Ο Σπαρτιάτης πολίτης ήταν εξαρτώμενος από την απόδοση της γυναίκας του προκειμένου να πληρώσει

το φαγητό και τα δίδακτρα του γιου του κατά τη διάρκεια της «αγωγής».

Το σπουδαιότερο είναι ότι οι Σπαρτιάτισσες μπορούσαν να κληρονομήσουν και να μεταφέρουν τον πλούτο. Οι Αθηναίες αντίθετα δεν ήσαν ποτέ κληρονόμοι και όλα τα

περιουσιακά στοιχεία περνούσαν στον επόμενο αρσενικό συγγενή.

Όταν η σύζυγος του βασιλέα Λεωνίδα ρωτήθηκε γιατί οι Σπαρτιάτισσες ήταν οι μόνες γυναίκες στην Ελλάδα που «κυβερνούν» τους συζύγους τους,

η Γοργώ απάντησε «επειδή είμαστε οι μόνες γυναίκες που γεννούν άνδρες».

 Με άλλα λόγια, μόνο οι άνδρες που είχαν την αυτοπεποίθηση να δεχθούν τις γυναίκες ως ίσες, ήταν πραγματικοί άνδρες.

Αθήνα ( Athènes ).

La condition des femmes a varié selon les lieux (Athènes ou Sparte par exemple) et selon les époques. Elles avaient sans doute plus de liberté à l'époque homérique

et archaïque qu'à celle de Périclès. Au V° et IV° siècles en effet, elles sont rigoureusement exclues de la vie de la cité et confinées à l'intérieur de la maison.

L'idée d'une "nature" différente chez l'homme et la femme permet d'ailleurs de justifier la stricte séparation des rôles et des espaces dévolus à chacun.

La jeune citoyenne athénienne se marie très jeune, vers 15 ans alors que son époux attend en général d'avoir 30 ans. Jusqu'à leur mariage les jeunes filles

( parthénoi = vierges ) grandissent à l'ombre du "gynécée", appartement réservé aux femmes (de "gunè", femme, et "oikia", maison).

Elles ne peuvent en sortir que pour de rares occasions, la fête des Panathénées par exemple, puisqu'elles participent à la procession.

Le reste du temps, elles doivent se tenir à l'écart de tous les regards masculins, même ceux de leur propre famille.

Elles n'apprennent que les travaux ménagers et quelques rudiments de calcul, lecture, musique auprès d'un membre de la famille ou de la domesticité.

La femme athénienne est une éternelle mineure d’âge, qui ne possède ni droit juridique, ni droit politique.Toute sa vie, elle doit rester sous l’autorité d'un κύριος / kúrios ( tuteur ) :

d’abord son père, puis son époux, voire son fils (si elle est veuve) ou son plus proche parent. Ce tuteur l'accompagnait dans chaque acte juridique,

il s'exprimer pour elle et défendait "ses" intérêts.

Le divorce sur l'initiative de l'épouse ne devrait normalement pas être permis : seul le tuteur pourrait demander la dissolution du contrat.

Cependant, des exemples montrent que la pratique existe bien.

Σπάρτη ( Sparte ).

Sparte se distingue d'entre les autres cités grecques en ce qu'elle place les femmes plus ou moins sur un pied d'égalité avec les hommes :

tous sont asservis à l'État et à son but premier, la reproduction de soldats vigoureux et disciplinés.

Sparte présente la particularité d'avoir un système éducatif obligatoire pour tous et organisé par l'État, là où les autres cités

laissent les parents seuls responsables de leurs enfants.

En outre, elle est non seulement obligatoire pour les garçons, mais aussi pour les filles. C'est pour les filles de former des mères vigoureuses,

qui donneront naissance à leur tour à des enfants forts et sains. Comme chez les garçons, le cursus commence à l'âge de 7 ans.

Les femmes Spartiates avaient plus de liberté qu'à Athènes : elles pouvaient être propriétaires de leur dot et jouer même un certain rôle politique.

Après le mariage la Spartiate est donc très libre. Elle reste propriétaire de sa dot et se doit de remplir un rôle primordial pour la Cité.

Elle s'occupent de la vie économique, de la gestion des biens et sans doute jouer un certain rôle politique pendant que les hommes sont casernés.

Elle doit également faire de robustes enfants spartiates et futurs défenseurs et combattants.

La loi spartiate, créé de Lycurgue ,autorise même  et dans certains cas recommande  l'adultère féminin, l'absence des maris au foyer conjugal n'aidant pas à la procréation.

Quand l'épouse du roi Leonidas a été demandé pourquoi les Spartiates étaient les seules femmes en Grèce qui "gouvernent" leurs conjoints,

Gorgo a répondue : "parce que nous sommes les seules femmes qui donnent naissance aux hommes".

En d'autres termes, seuls les hommes qui étaient sûrs d'eux d'accepter les femmes comme des égaux étaient de vrais hommes.