Difference between revisions of "Language/Kazakh/Grammar/Present-Tense/pl"

From Polyglot Club WIKI
Jump to navigation Jump to search
m (Quick edit)
 
m (Quick edit)
 
Line 1: Line 1:


{{Kazakh-Page-Top}}
{{Kazakh-Page-Top}}
<div class="pg_page_title"><span lang>[[Language/Kazakh/pl|Kazachski]] </span> → <span cat>[[Language/Kazakh/Grammar/pl|Gramatyka]]</span> → <span level>[[Language/Kazakh/Grammar/0-to-A1-Course/pl|Kurs od 0 do A1]]</span> → <span title>Czas teraźniejszy</span></div>
== Wprowadzenie ==
Witajcie w kolejnej lekcji naszego kursu kazachskiego! Dziś zajmiemy się bardzo ważnym tematem — '''czasem teraźniejszym'''. Zrozumienie tego czasu jest kluczowe dla każdego, kto pragnie skutecznie porozumiewać się w języku kazachskim. Czas teraźniejszy pozwala nam mówić o tym, co robimy teraz, a także o sytuacjach, które mają miejsce w ogóle. Oprócz tego jest to podstawowy czas, z którym spotkacie się w codziennej komunikacji.
W tej lekcji omówimy:
* Co to jest czas teraźniejszy?


<div class="pg_page_title"><span lang>Kazachski</span> → <span cat>Gramatyka</span> → <span level>[[Language/Kazakh/Grammar/0-to-A1-Course/pl|Kurs 0 do A1]]</span> → <span title>Czas teraźniejszy</span></div>
* Jakie są różne typy czasowników w języku kazachskim?
 
* Jak konjugować czasowniki w czasie teraźniejszym?
 
* Przykłady użycia czasu teraźniejszego w zdaniach.
 
* Ćwiczenia praktyczne, które pozwolą Wam wykorzystać nowo nabytą wiedzę.


__TOC__
__TOC__


== Czas teraźniejszy w języku kazachskim ==
=== Co to jest czas teraźniejszy? ===
 
Czas teraźniejszy w języku kazachskim odnosi się do działań, które odbywają się w chwili mówienia lub które są nawykowe. W języku kazachskim czas teraźniejszy ma kilka form, w zależności od rodzaju czasownika, którego używamy. W tej lekcji skupimy się na podstawowych czasownikach regularnych oraz nieregularnych.
 
=== Typy czasowników w języku kazachskim ===
 
W języku kazachskim wyróżniamy kilka typów czasowników:
 
* '''Czasowniki regularne''' - konjugacja tych czasowników odbywa się według ustalonych reguł.
 
* '''Czasowniki nieregularne''' - te czasowniki mają swoją specyfikę i nie zawsze podlegają regułom konjugacji.
 
W tej lekcji skupimy się głównie na czasownikach regularnych.
 
== Czasowniki regularne ==
 
Czasowniki regularne w języku kazachskim konjugujemy w sposób przewidywalny. Oto ogólna zasada:
 
* Dodajemy odpowiednie końcówki do rdzenia czasownika.
 
=== Końcówki czasowników ===
 
Końcówki różnią się w zależności od osoby:


Czas teraźniejszy w języku kazachskim odnosi się do czynności wykonywanych w chwili obecnej. W tym lekcji dowiesz się, jak korzystać z czasu teraźniejszego w kazachskim i jakie są różnice między różnymi typami czasowników.
* Ja - '''-м''' (m)


=== Czas teraźniejszy w języku kazachskim ===
* Ty - '''-сің''' (sıñ)


W języku kazachskim czas teraźniejszy jest tworzony poprzez dodanie końcówki do czasownika. Końcówka ta zależy od rodzaju czasownika i osoby, do której się odnosi.
* On/Ona/Ono - '''-ды''' (dı)


==== Czasowniki regularne ====
* My - '''-мыз''' (myz)


Czasowniki regularne tworzą czas teraźniejszy poprzez dodanie końcówki -етын, -атын lub -етін, -атын, w zależności od końcówki czasownika. Poniżej znajdują się przykłady:
* Wy - '''-сыз''' (sız)


{| class="wikitable"
* Oni - '''-ды''' (dı)
! Kazachski !! Wymowa !! Polskie tłumaczenie
|-
| әдеттеу || ədettew || zwykle robić
|-
| жазу || żazw || pisać
|-
| отыру || otırw || siedzieć
|-
| сөйлеу || söjlew || mówić
|}


==== Czasowniki nieregularne ====
=== Przykłady konjugacji czasowników regularnych ===


Czasowniki nieregularne mają własne końcówki czasu teraźniejszego, które należy zapamiętać. Oto przykłady:
Poniżej przedstawiamy przykłady konjugacji czasowników regularnych w czasie teraźniejszym:


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
! Kazachski !! Wymowa !! Polskie tłumaczenie
 
! Kazachski !! Wymowa !! Polski
 
|-
|-
| болу || bolw || być
 
| '''''жүремін''''' || ''jüremіn'' || ''ja idę''
 
|-
|-
| жату || żatw || leżeć
 
| '''''жүресің''''' || ''jüresіñ'' || ''ty idziesz''
 
|-
|-
| келу || k'elw || przychodzić
 
| '''''жүреді''''' || ''jüredi'' || ''on/ona idzie''
 
|-
|-
| қою || qoju || kłaść
|}


==== Czasowniki mieszane ====
| '''''жүреміз''''' || ''jüremіz'' || ''my idziemy''
 
|-


Czasowniki mieszane to te, które łączą w sobie cechy czasowników regularnych i nieregularnych. Poniżej znajdują się przykłady końcówek czasownika czasu teraźniejszego w przypadku czasowników mieszanych:
| '''''жүресіз''''' || ''jüresіz'' || ''wy idziecie''


{| class="wikitable"
! Kazachski !! Wymowa !! Polskie tłumaczenie
|-
|-
| жүру || żüruw || iść
 
|-
| '''''жүреді''''' || ''jüredi'' || ''oni idą''
| тұру || t'uruw || stać
 
|}
|}


=== Osoby czasu teraźniejszego ===
=== Przykłady czasowników nieregularnych ===


W języku kazachskim czas teraźniejszy ma końcówki odnoszące się do różnych osób. Poniżej znajdują się przykładowe końcówki dla czasownika "болу" (być):
Czasowniki nieregularne mają swoje unikalne formy. Oto kilka przykładów:


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
! Osoba !! Końcówka
 
! Kazachski !! Wymowa !! Polski
 
|-
|-
| Ja || -мын, -мін
 
| '''''барам''''' || ''baram'' || ''ja idę (do) / jadę (do)''
 
|-
|-
| Ty (jedna osoba) || -сың, -сің
 
| '''''барасың''''' || ''barasıñ'' || ''ty idziesz (do) / jedziesz (do)''
 
|-
|-
| On/ona/ono || -ды, -ді
 
| '''''барады''''' || ''baradı'' || ''on/ona idzie (do) / jedzie (do)''
 
|-
|-
| My || -мыз, -міз
 
| '''''барамыз''''' || ''baramız'' || ''my idziemy (do) / jedziemy (do)''
 
|-
|-
| Wy || -сыз, -сіз
 
| '''''барасыз''''' || ''barasız'' || ''wy idziecie (do) / jedziecie (do)''
 
|-
|-
| Oni/one || -ды, -ді
 
| '''''барады''''' || ''baradı'' || ''oni idą (do) / jadą (do)''
 
|}
|}


=== Przykłady ===
=== Użycie czasu teraźniejszego w zdaniach ===
 
Czas teraźniejszy jest używany w różnych sytuacjach. Oto kilka przykładów zdań z użyciem czasu teraźniejszego:
 
'' '''Ja idę do sklepu.''' – ''Мен дүкенге барамын.*
 
'' '''Ty robisz zadanie.''' – ''Сен тапсырма жасайсың.*
 
'' '''Oni grają w piłkę.''' – ''Олар футбол ойнайды.*
 
W miarę nauki języka kazachskiego, zrozumienie i umiejętność używania czasu teraźniejszego będzie kluczowe dla Twojej komunikacji.
 
== Ćwiczenia ==
 
Aby lepiej zrozumieć czas teraźniejszy, przygotowaliśmy kilka ćwiczeń, które pozwolą Wam praktycznie wykorzystać zdobytą wiedzę.
 
=== Ćwiczenie 1: Uzupełnij zdania ===
 
Uzupełnij zdania odpowiednimi formami czasowników w czasie teraźniejszym.
 
1. Мен __________ (жүру) дүкенге. (ja idę do sklepu)
 
2. Сен __________ (жазу) хат. (ty piszesz list)
 
3. Олар __________ (ойнау) футбол. (oni grają w piłkę)
 
==== Rozwiązania ====
 
1. Мен ''жүремін'' дүкенге.
 
2. Сен ''жазасың'' хат.
 
3. Олар ''ойнайды'' футбол.
 
=== Ćwiczenie 2: Przetłumacz zdania ===
 
Przetłumacz poniższe zdania na język kazachski.
 
1. My jemy obiad.
 
2. Ty uczysz się kazachskiego.
 
3. Oni pracują w biurze.
 
==== Rozwiązania ====
 
1. Біз ''түшкі ас ішеміз''.
 
2. Сен ''қазақша үйренесің''.
 
3. Олар ''кеңседе жұмыс істейді''.
 
=== Ćwiczenie 3: Zmień formę czasownika ===
 
Zmień formę czasownika na odpowiednią w czasie teraźniejszym.
 
1. '''''жазу''''' (pisać)
 
2. '''''оқу''''' (czytać)
 
3. '''''сөйлеу''''' (mówić)
 
==== Rozwiązania ====
 
1. Мен ''жазамын'', Сен ''жазасың'', Ол ''жазады''.
 
2. Мен ''оқимын'', Сен ''оқисың'', Ол ''оқиды''.
 
3. Мен ''сөйлемін'', Сен ''сөйлесің'', Ол ''сөйлейді''.
 
=== Ćwiczenie 4: Uzupełnij zdania w czasie teraźniejszym ===
 
Uzupełnij zdania, używając odpowiednich form czasowników.
 
1. Мен __________ (жүру) __________ (дос) менің.
 
2. Сен __________ (жасау) __________ (тамағы).
 
3. Олар __________ (ойнау) __________ (ойын).
 
==== Rozwiązania ====
 
1. Мен ''жүремін'' ''досыммен''.
 
2. Сен ''жасайсың'' ''тамақты''.
 
3. Олар ''ойнайды'' ''ойынды''.
 
=== Ćwiczenie 5: Wybierz odpowiednią końcówkę ===
 
Wybierz odpowiednią końcówkę do podanego czasownika.
 
1. '''''жазу''''': Мен __________ (жазу)
 
2. '''''жүру''''': Сен __________ (жүру)
 
3. '''''сөйлеу''''': Олар __________ (сөйлеу)
 
==== Rozwiązania ====
 
1. Мен ''жазамын''.
 
2. Сен ''жүресің''.
 
3. Олар ''сөйлейді''.
 
=== Ćwiczenie 6: Przetłumacz na polski ===
 
Przetłumacz na polski poniższe zdania.
 
1. Мен мектепке барамын.
 
2. Сен кітап оқисың.
 
3. Олар үйде отырады.
 
==== Rozwiązania ====
 
1. Idę do szkoły.
 
2. Ty czytasz książkę.
 
3. Oni siedzą w domu.
 
=== Ćwiczenie 7: Stwórz zdania ===
 
Użyj podanych czasowników, aby stworzyć zdania.
 
1. '''''жазу''''' (pisać)
 
2. '''''оқу''''' (czytać)
 
3. '''''жүру''''' (iść)
 
==== Rozwiązania ====
 
1. Мен ''жазамын'' хат.
 
2. Сен ''оқисың'' кітап.
 
3. Олар ''жүріп'' мектепке.
 
=== Ćwiczenie 8: Zmień zdanie na czas teraźniejszy ===
 
Zmień poniższe zdanie na czas teraźniejszy.
 
1. Он поедет в город. (Он __________ (поехать) в город.)
 
2. Мы будем работать. (Мы __________ (работать).)
 
==== Rozwiązania ====
 
1. Он ''барады'' в город.
 
2. Мы ''жұмыс істейміз''.
 
=== Ćwiczenie 9: Uzupełnij luki ===
 
Uzupełnij luki odpowiednimi formami czasowników.
 
1. Мен __________ (жасау) тамақ.
 
2. Сен __________ (барар) дүкенге.
 
3. Олар __________ (ойнау) футбол.
 
==== Rozwiązania ====
 
1. Мен ''жасаймын'' тамақ.


Poniżej znajdują się przykładowe zdania w czasie teraźniejszym:
2. Сен ''барасың'' дүкенге.


* Мен қазақша сөйлеймін. (Mен казақша сөйлеймін.) - Mówię po kazachsku.
3. Олар ''ойнайды'' футбол.
* Сен келесің ба? (Sen kelesіń ba?) - Przychodzisz?
* Ол жақсы болады. (Ol jaqsı bolady.) - On/ona jest dobry/a.
* Біз осындағы сабаққа келеміз. (Biz osyndaqy sabaqqa kelemіz.) - Idziemy na tę lekcję.
* Сен осындағы кітапты оқығансың ба? (Sen osyndaqy kitapty okyghanysyń ba?) - Czy przeczytałeś tę książkę?
* Олар күні барлық күндері жұмыста болады. (Olаr kynі barlyq kynderі jumysta bolady.) - W ciągu dnia pracują.


Mam nadzieję, że ta lekcja była dla Ciebie pomocna. W następnej lekcji dowiesz się, jak tworzyć czas przeszły w języku kazachskim.
=== Ćwiczenie 10: Odpowiedz na pytania ===
 
Odpowiedz na poniższe pytania w czasie teraźniejszym.
 
1. Сен не істейсің? (Co robisz?)
 
2. Сен қайда барасың? (Dokąd idziesz?)
 
3. Олар не оқиды? (Co oni czytają?)
 
==== Rozwiązania ====
 
1. Мен ''кітап оқимын''.
 
2. Мен ''досыммен'' ''кездесуге барымын''.
 
3. Олар ''журнал оқиды''.
 
Mam nadzieję, że ta lekcja pomogła Wam zrozumieć czas teraźniejszy w języku kazachskim. Praktykujcie, a wkrótce będziecie pewni w używaniu tego czasu w codziennych rozmowach!


{{#seo:
{{#seo:
|title=Kazachski → Gramatyka → Kurs 0 do A1 → Czas teraźniejszy
|keywords=kazachski, gramatyka, czas teraźniejszy, czasowniki, końcówki, język kazachski
|description=Dowiedz się, jak tworzyć czas teraźniejszy w języku kazachskim i jakie są różnice między różnymi typami czasowników.}}


|title=Kurs języka kazachskiego: Czas teraźniejszy


{{Kazakh-0-to-A1-Course-TOC-pl}}
|keywords=kazachski, gramatyka, czas teraźniejszy, nauka języka, kurs kazachskiego, język kazachski
 
|description=W tej lekcji poznasz czas teraźniejszy w języku kazachskim oraz jak go używać z różnymi typami czasowników.
 
}}
 
{{Template:Kazakh-0-to-A1-Course-TOC-pl}}


[[Category:Course]]
[[Category:Course]]
Line 103: Line 337:
[[Category:0-to-A1-Course]]
[[Category:0-to-A1-Course]]
[[Category:Kazakh-0-to-A1-Course]]
[[Category:Kazakh-0-to-A1-Course]]
<span gpt></span> <span model=gpt-3.5-turbo></span> <span temperature=0.7></span>
<span openai_correct_model></span> <span gpt></span> <span model=gpt-4o-mini></span> <span temperature=0.7></span>
 




{{Kazakh-Page-Bottom}}
{{Kazakh-Page-Bottom}}

Latest revision as of 18:06, 22 August 2024


Kazakh-language-lesson-polyglot-club.jpg
Kazachski GramatykaKurs od 0 do A1Czas teraźniejszy

Wprowadzenie[edit | edit source]

Witajcie w kolejnej lekcji naszego kursu kazachskiego! Dziś zajmiemy się bardzo ważnym tematem — czasem teraźniejszym. Zrozumienie tego czasu jest kluczowe dla każdego, kto pragnie skutecznie porozumiewać się w języku kazachskim. Czas teraźniejszy pozwala nam mówić o tym, co robimy teraz, a także o sytuacjach, które mają miejsce w ogóle. Oprócz tego jest to podstawowy czas, z którym spotkacie się w codziennej komunikacji.

W tej lekcji omówimy:

  • Co to jest czas teraźniejszy?
  • Jakie są różne typy czasowników w języku kazachskim?
  • Jak konjugować czasowniki w czasie teraźniejszym?
  • Przykłady użycia czasu teraźniejszego w zdaniach.
  • Ćwiczenia praktyczne, które pozwolą Wam wykorzystać nowo nabytą wiedzę.

Co to jest czas teraźniejszy?[edit | edit source]

Czas teraźniejszy w języku kazachskim odnosi się do działań, które odbywają się w chwili mówienia lub które są nawykowe. W języku kazachskim czas teraźniejszy ma kilka form, w zależności od rodzaju czasownika, którego używamy. W tej lekcji skupimy się na podstawowych czasownikach regularnych oraz nieregularnych.

Typy czasowników w języku kazachskim[edit | edit source]

W języku kazachskim wyróżniamy kilka typów czasowników:

  • Czasowniki regularne - konjugacja tych czasowników odbywa się według ustalonych reguł.
  • Czasowniki nieregularne - te czasowniki mają swoją specyfikę i nie zawsze podlegają regułom konjugacji.

W tej lekcji skupimy się głównie na czasownikach regularnych.

Czasowniki regularne[edit | edit source]

Czasowniki regularne w języku kazachskim konjugujemy w sposób przewidywalny. Oto ogólna zasada:

  • Dodajemy odpowiednie końcówki do rdzenia czasownika.

Końcówki czasowników[edit | edit source]

Końcówki różnią się w zależności od osoby:

  • Ja - (m)
  • Ty - -сің (sıñ)
  • On/Ona/Ono - -ды (dı)
  • My - -мыз (myz)
  • Wy - -сыз (sız)
  • Oni - -ды (dı)

Przykłady konjugacji czasowników regularnych[edit | edit source]

Poniżej przedstawiamy przykłady konjugacji czasowników regularnych w czasie teraźniejszym:

Kazachski Wymowa Polski
жүремін jüremіn ja idę
жүресің jüresіñ ty idziesz
жүреді jüredi on/ona idzie
жүреміз jüremіz my idziemy
жүресіз jüresіz wy idziecie
жүреді jüredi oni idą

Przykłady czasowników nieregularnych[edit | edit source]

Czasowniki nieregularne mają swoje unikalne formy. Oto kilka przykładów:

Kazachski Wymowa Polski
барам baram ja idę (do) / jadę (do)
барасың barasıñ ty idziesz (do) / jedziesz (do)
барады baradı on/ona idzie (do) / jedzie (do)
барамыз baramız my idziemy (do) / jedziemy (do)
барасыз barasız wy idziecie (do) / jedziecie (do)
барады baradı oni idą (do) / jadą (do)

Użycie czasu teraźniejszego w zdaniach[edit | edit source]

Czas teraźniejszy jest używany w różnych sytuacjach. Oto kilka przykładów zdań z użyciem czasu teraźniejszego:

Ja idę do sklepu.Мен дүкенге барамын.*

Ty robisz zadanie.Сен тапсырма жасайсың.*

Oni grają w piłkę.Олар футбол ойнайды.*

W miarę nauki języka kazachskiego, zrozumienie i umiejętność używania czasu teraźniejszego będzie kluczowe dla Twojej komunikacji.

Ćwiczenia[edit | edit source]

Aby lepiej zrozumieć czas teraźniejszy, przygotowaliśmy kilka ćwiczeń, które pozwolą Wam praktycznie wykorzystać zdobytą wiedzę.

Ćwiczenie 1: Uzupełnij zdania[edit | edit source]

Uzupełnij zdania odpowiednimi formami czasowników w czasie teraźniejszym.

1. Мен __________ (жүру) дүкенге. (ja idę do sklepu)

2. Сен __________ (жазу) хат. (ty piszesz list)

3. Олар __________ (ойнау) футбол. (oni grają w piłkę)

Rozwiązania[edit | edit source]

1. Мен жүремін дүкенге.

2. Сен жазасың хат.

3. Олар ойнайды футбол.

Ćwiczenie 2: Przetłumacz zdania[edit | edit source]

Przetłumacz poniższe zdania na język kazachski.

1. My jemy obiad.

2. Ty uczysz się kazachskiego.

3. Oni pracują w biurze.

Rozwiązania[edit | edit source]

1. Біз түшкі ас ішеміз.

2. Сен қазақша үйренесің.

3. Олар кеңседе жұмыс істейді.

Ćwiczenie 3: Zmień formę czasownika[edit | edit source]

Zmień formę czasownika na odpowiednią w czasie teraźniejszym.

1. жазу (pisać)

2. оқу (czytać)

3. сөйлеу (mówić)

Rozwiązania[edit | edit source]

1. Мен жазамын, Сен жазасың, Ол жазады.

2. Мен оқимын, Сен оқисың, Ол оқиды.

3. Мен сөйлемін, Сен сөйлесің, Ол сөйлейді.

Ćwiczenie 4: Uzupełnij zdania w czasie teraźniejszym[edit | edit source]

Uzupełnij zdania, używając odpowiednich form czasowników.

1. Мен __________ (жүру) __________ (дос) менің.

2. Сен __________ (жасау) __________ (тамағы).

3. Олар __________ (ойнау) __________ (ойын).

Rozwiązania[edit | edit source]

1. Мен жүремін досыммен.

2. Сен жасайсың тамақты.

3. Олар ойнайды ойынды.

Ćwiczenie 5: Wybierz odpowiednią końcówkę[edit | edit source]

Wybierz odpowiednią końcówkę do podanego czasownika.

1. жазу: Мен __________ (жазу)

2. жүру: Сен __________ (жүру)

3. сөйлеу: Олар __________ (сөйлеу)

Rozwiązania[edit | edit source]

1. Мен жазамын.

2. Сен жүресің.

3. Олар сөйлейді.

Ćwiczenie 6: Przetłumacz na polski[edit | edit source]

Przetłumacz na polski poniższe zdania.

1. Мен мектепке барамын.

2. Сен кітап оқисың.

3. Олар үйде отырады.

Rozwiązania[edit | edit source]

1. Idę do szkoły.

2. Ty czytasz książkę.

3. Oni siedzą w domu.

Ćwiczenie 7: Stwórz zdania[edit | edit source]

Użyj podanych czasowników, aby stworzyć zdania.

1. жазу (pisać)

2. оқу (czytać)

3. жүру (iść)

Rozwiązania[edit | edit source]

1. Мен жазамын хат.

2. Сен оқисың кітап.

3. Олар жүріп мектепке.

Ćwiczenie 8: Zmień zdanie na czas teraźniejszy[edit | edit source]

Zmień poniższe zdanie na czas teraźniejszy.

1. Он поедет в город. (Он __________ (поехать) в город.)

2. Мы будем работать. (Мы __________ (работать).)

Rozwiązania[edit | edit source]

1. Он барады в город.

2. Мы жұмыс істейміз.

Ćwiczenie 9: Uzupełnij luki[edit | edit source]

Uzupełnij luki odpowiednimi formami czasowników.

1. Мен __________ (жасау) тамақ.

2. Сен __________ (барар) дүкенге.

3. Олар __________ (ойнау) футбол.

Rozwiązania[edit | edit source]

1. Мен жасаймын тамақ.

2. Сен барасың дүкенге.

3. Олар ойнайды футбол.

Ćwiczenie 10: Odpowiedz na pytania[edit | edit source]

Odpowiedz na poniższe pytania w czasie teraźniejszym.

1. Сен не істейсің? (Co robisz?)

2. Сен қайда барасың? (Dokąd idziesz?)

3. Олар не оқиды? (Co oni czytają?)

Rozwiązania[edit | edit source]

1. Мен кітап оқимын.

2. Мен досыммен кездесуге барымын.

3. Олар журнал оқиды.

Mam nadzieję, że ta lekcja pomogła Wam zrozumieć czas teraźniejszy w języku kazachskim. Praktykujcie, a wkrótce będziecie pewni w używaniu tego czasu w codziennych rozmowach!

Spis treści – Kurs języka kazachskiego – od 0 do A1[edit source]


Wymowa kazachskiego


Pozdrowienia i podstawowe wyrażenia


Przypadki w języku kazachskim


Jedzenie i napoje


Czasowniki


Tradycje i zwyczaje


Rodzina i relacje


Przymiotniki


Podróże i kierunki


Zaimki


Zakupy i konsumpcja


Sztuka i literatura


Przysłówki


Zdrowie i nagłe przypadki medyczne


Sport i rekreacja


Przyimki


Natura i środowisko